صمد سردارى نیا: تبریز به عنوان یکى از مهمترین شهرهاى ایران، از جایگاه ویژه اى در تاریخ کشور برخوردار است. این شهر به لحاظ اقلیمى و قرارگرفتن در مسیر اروپا، بخصوص در تاریخ معاصر کشور، سرمنشأ بسیارى از نوآوریها، ابتکارات و خلاقیتهایى بوده که به نوبه خود باعث بروز تحولات عمیقى در تاریخ ایران زمین شده است. هم از این روست که تبریز را شهر پیشگامان یا «شهر اولین ها» نامیده اند. در این نوشته به صورت اجمالى به آن دسته از تحولات علمى، فرهنگى، صنعتى و... پرداخت شده که «تبریز» براى اولین بار در تاریخ کشور سرمنشأ پیدایش آنها بوده است:
1ـ صنعت چاپ به عنوان مادر رسانه ها، از مهمترین دستاوردهاى بشرى بود که براى اولین بار در ایران وارد تبریز شد. «میرزا زین العابدین تبریزى» که به عنوان پدر صنعت چاپ کشور شناخته شده است، نخستین ماشین چاپ تاریخ کشور را که از نوع سربى یا حروفى بود، در سال 1232هـ. ق از روسیه وارد تبریز کرد و در محله ویجویه این شهر نصب نمود. وى 8سال بعد، این تکنولوژى جدید را به تهران برده و شاگردان زیادى تربیت کرد. بدین ترتیب با ورود نخستین ماشین چاپ در کشور، ایرانیان وارد جهان تبادل اطلاعات گردیده و با مظاهر سیاسى، اجتماعى و فرهنگى جهان نوین آشنا شدند.
2ـ ترجمه کتب به زبانهاى مختلف نیز اولین بار از تبریز آغاز گردید و از این طریق، ایرانیان با فکر، اندیشه و تجارب دیگر ملتها آشنا شدند.
نخستین بار آثار ترجمه شده از زبان انگلیسى به جامه فارسى درآمدند. «میرزا رضا مهندس باشى تبریزى» آثار تاریخى ولتر، یعنى پطر کبیر و شارل دوازدهم را از انگلیسى به فارسى برگرداند. «میرزا عبداللطیف طوجى تبریزى» نیز براى نخستین بار اثر معروف «هزار و یک شب» را از عربى به فارسى برگرداند. نثر فارسى قدرتمند و دلنشین وى تأثیر عمیقى بر نوشتار فارسى برجاى نهاد.
3ـ «میرزا عبدالرحیم نجارزاده تبریزى» معروف به «طالبوف» بنیانگذار انشاى جدید نامیده شده است. وى با استفاده از قلمى شیوا و روان، مطالب خود را با زبانى ساده و بى تکلف نشر داد و بدین ترتیب با کنار گذاشتن نوشتار ثقیل آن زمان، تأثیر عمیقى بر متون فارسى گذاشت. سبک سیال او الگویى براى دیگر نویسندگان گردید.
طالبوف همچنین اولین نویسنده کودکان در ایران به شمار مى آید که نوشته هایش براى اکثر رده هاى سنى قابل استفاده و مفید بود. کتاب «احمد» یا «سفینه طالبى» او کتابى است براى کودکان که مانند دیگر آثارش به دور از پیچیدگى هاى لفظى و به سبکى ساده و روان نوشته شده است.
4ـ «جبار باغچه بان» روشنفکرى که با نوشتن کتاب، نمایشنامه، انتشار فصلنامه و سرودن شعر براى کودکان منشأ خدمات بسیارى در این عرصه گشت. وى اولین مؤلف و ناشر کتاب کودک در ایران است. «جبار باغچه بان» همچنین تحول عظیمى در آموزش و پرورش کودکان کم توان ایران به وجود آورد. وى با تأسیس اولین مدرسه کر و لالهاى کشور در تبریز توانست به این نوباوگان مطرود جامعه، شخصیت و حیاتى دوباره بخشد.
5ـ «سید عباس رسام ارژنگى تبریزى» اولین نقاش ایرانى است که داستانهاى کودکان را به تصویر کشیده و بدین ترتیب اولین کتابهاى داستانى مصور کودکان را پایه گذارى نمود.
6ـ «میرزا فتحعلى آخوندزاده» بنیانگذار نمایشنامه نویسى ایران محسوب مى شود. همچنین وى با نوشتن نخستین رمان ایرانى، پیشکسوت نویسندگان این رشته ادبى نیز به شمار مى آید. رمان وى تحت عنوان «ستارگان فریب خورده ـ حکایت یوسف شاه سراج» در سال 1857 میلادى به رشته تحریر درآمد.
هرچند که محتواى آثار آخوندزاده درخصوص سنت و تجدد انتقادات زیادى را به همراه داشته، اما جدا از گرایشهاى سیاسى او، پیشگامى اش در نوشتن رمان و نمایشنامه قابل توجه است.
از سوى دیگر شهر تبریز در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، اجراى نخستین نمایشنامه ها را تجربه کرد. «میرزا آقا تبریزى» فردى بود که ایرانیان را با هنر نمایشنامه و تئاتر در این دوران آشنا ساخت.
7ـ «میرزامحمدحسن زنوزى تبریزى» ملقب به «فانى» از روحانیون دانشمند آذربایجان اولین دایرة المعارف جهان اسلام را در روزگارانى به پایان برد که از مدارس، دانشگاهها و کتابخانه هاى امروزى خبرى نبود. این دایرة المعارف «ریاض الجنه» نام داشت و در سال 1218 هـ.ق منتشر گردید.
8ـ نخستین قرائتخانه و کتابخانه عمومى ایران نیز در سال 1312 هـ.ق به وسیله مرحوم «حاج میرزا حسن خان خازن لشکر» با کتابدارى «میرزا محمدحسین شریعتمدار» در تبریز تأسیس گردید.
9ـ «سینما سولى» به عنوان اولین سینما در ایران، در زمستان سال 1279 هـ.ش یعنى 5سال پس از اختراع سینما به دست برادران لومیر در تبریز تأسیس شد؛ 26 سال بعد، اولین سینماى تهران در سال 1305هـ.ش به همت یک تبریزى به نام «على وکیلى» افتتاح شد و هم او بود که نخستین نشریه سینمایى را در سال 1309 شمسى منتشر کرد.
البته قبل از صنعت سینما، فن عکاسى و عکسبردارى نیز براى اولین بار در تبریز توسط ملک قاسم میرزا فرزند فتحعلى شاه قاجار در ایران آغاز گردید.
10ـ «میرمهدى خان ورزنده تبریزى» پیشگام ورزش همگانى و پیشرو ورزش نویس در ایران است. اولین معلمان ورزش ایران زیرنظر وى تربیت شده و نخستین نشریه ورزشى در سال 1307هـ.ش توسط او منتشر گردید.
11ـ پزشکان و طبیبان تبریزى طلایه داران پزشکى مدرن ایران به شمار مى آیند. نخستین طبیب و محصل اعزامى به فرنگ از سوى عباس میرزا ازتبریز بود. اولین کتابهاى پزشکى در تبریز تألیف، ترجمه و چاپ گردید و نخستین آبله کوبى نیز در این شهر انجام شد. دندان مصنوعى براى نخستین بار در این شهر ساخته شد و اولین عمل قلب باز در سال ،1341نخستین عمل پیوند قلب (بر روى سگها) در سال 1348 و عمل پیوند کلیه براى نخستین بار در سال 1347 به وسیله یک جراح تبریزى به نام دکترجواد هیئت انجام گرفته است.
12-همچنین نخستین دانشکده پرستارى و مامایى در تبریز تأسیس شد و نیز اولین دانشکده هاى پزشکى، داروسازى، دندانپزشکى ایران و انستیتو پاستور به دست یک پزشک تبریزى به نام دکترمحمدحسین لقمان ادهم تأسیس گردیده است. «دکتر محمدنقى براهنى» روانشناس تبریزى نیز بنیانگذار روانشناسى ایران محسوب مى شود.
13ـ نخستین بلدیه ایران نیز در تبریز تأسیس گردیده و «قاسم خان والى» به عنوان اولین شهردار بلدیه مذکور مشغول به کار شد. او به تنهایى منشأ خدمات بسیارى در تبریز شد. در سال 1280 قاسم خان والى با همت عده اى از رجال روشنفکر آن زمان نخستین مرکز تلفن ایران را در این شهر تأسیس نمود. این شهردار تحصیلکرده دانشگاه «سن سیرو» فرانسه در همان سال در تبریز کارخانه برق احداث نمود. وى همچنین اولین سیستم ناوگان حمل ونقل شهرى کشور را از طریق «تراموا» در تبریز به راه انداخت.
دکتر رضازاده شفق مى نویسد: «وقتى قاسم خان به آذربایجان فابریک چراغ الکتریک آورد در استانبول چراغها را با نفت روشن مى کردند. فابریک را ساختند و چراغهاى رنگارنگ الکتریک را در خیابان مجیدى تبریز روشن کردند.»
14ـ حاج میرزاحسن رشدیه تبریزى، نخستین مدرسه را به سبک مدرن و براساس اصول فنوتیک در تبریز بنیان گذاشت و گرچه به شدت از سوى متحجرین زمان خود مورد عتاب قرارگرفت اما سالهاى پس از آن آموزش و پرورش نوین در سایر نقاط ایران اشاعه یافت. فریدون کوچه لى مى نویسد: «در تمام دنیاى اسلام، آذربایجان نخستین خطه اى است که تدریس با اصول صوتى را آغاز کرده است.»
ابوالقاسم فیوضات نیز اولین کودکستان ایران را در تبریز تأسیس کرد.
گرچه همه تحولات مذکور در نظر اول بسیار ساده به نظر مى رسد اما در جامعه سنتى سده13و 14 هرگونه تغییر و تحول به سوى مدرنیسم با مقاومتهاى بسیار سختى همراه بود که در این میان باید پایدارى و سرسختى روشنفکران گذشته این خطه را در سوق دادن ایران به جهان نوین ستود.
http://www.rs272.com/
http://iran-newspaper.com
http://www.sahand272.blogfa.com/
http://www.rs272.parsiblog.com/
WEST AZERBAIJAN URMIA--Dr.RAHMAT SOKHANI
u.JPG)
: جستجو